ยถา พุทฺเธน เทสิตนฺติ ยถา อภิญฺเญยฺยาทิธมฺเม อภิญฺเญยฺยาทิภาเวเนว สมฺมาสมฺพุทฺเธน มยา เทสิตํ, เอวํ เย เอตํ มคฺคพฺรหฺมจริยํ ตทตฺถํ สาสนพฺรหฺมจริยญฺจ ปฏิปชฺชนฺติฯ เต ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกตฺเถหิ ยถารหํ อนุสาสนฺตสฺส สตฺถุ มยฺหํ สาสนการิโน โอวาทปฺปฏิกรา สกลสฺส วฏฺฏทุกฺขสฺส อนฺตํ ปริยนฺตํ อปฺปวตฺติํ กริสฺสนฺติ, ทุกฺขสฺส วา อนฺตํ นิพฺพานํ สจฺฉิกริสฺสนฺตีติฯ

อฏฺฐมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ทุติยนกุหนสุตฺตวณฺณนา

[36] นวเม อภิญฺญตฺถนฺติ กุสลาทิวิภาเคน ขนฺธาทิวิภาเคน จ สพฺพธมฺเม อภิวิสิฏฺเฐน ญาเณน อวิปรีตโต ชานนตฺถํฯ ปริญฺญตฺถนฺติ เตภูมกธมฺเม ‘‘อิทํ ทุกฺข’’นฺติอาทินา ปริชานนตฺถํ สมติกฺกมนตฺถญฺจฯ ตตฺถ อภิญฺเญยฺยอภิชานนา จตุสจฺจวิสยาฯ ปริญฺเญยฺยปริชานนา ปน ยทิปิ ทุกฺขสจฺจวิสยา, ปหานสจฺฉิกิริยาภาวนาภิสมเยหิ ปน วินา น ปวตฺตตีติ ปหานาทโยปิ อิธ คหิตาติ เวทิตพฺพํฯ เสสํ อนนฺตรสุตฺเต วุตฺตตฺถเมวฯ

นวมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. โสมนสฺสสุตฺตวณฺณนา

[37] ทสเม สุขโสมนสฺสพหุโลติ เอตฺถ สุขนฺติ กายิกํ สุขํ, โสมนสฺสนฺติ เจตสิกํฯ ตสฺมา ยสฺส กายิกํ เจตสิกญฺจ สุขํ อภิณฺหํ ปวตฺตติ, โส สุขโสมนสฺสพหุโลติ วุตฺโตฯ โยนีติ ‘‘จตสฺโส โข อิมา, สาริปุตฺต, โยนิโย’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.152) ขนฺธโกฏฺฐาโส โยนีติ อาคโตฯ ‘‘โยนิ เหสา, ภูมิช, ผลสฺส อธิคมายา’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 3.226) การณํฯ

‘‘น จาหํ พฺราหฺมณํ พฺรูมิ, โยนิชํ มตฺติสมฺภว’’นฺติ จฯ (ม. นิ. 2.457; ธ. ป. 396; สุ. นิ. 625);

‘‘ตเมนํ กมฺมชา วาตา นิพฺพตฺติตฺวา อุทฺธํปาทํ อโธสิรํ สมฺปริวตฺเตตฺวา มาตุ โยนิมุเข สมฺปฏิปาเทนฺตี’’ติ จ อาทีสุ ปสฺสาวมคฺโคฯ